अग्निशिखासंग हारेको मृत्यु

रघु पन्त
अस्तिको दिनमात्र ठमेलतिर लम्क“दै गर्दा थ“हिटीको मूलसडकको एउटा अग्लो घरतिर आ“खा पुग्यो । त्यो घरलाई देख्नासाथ म एकछिन टक्क रोकिए“ । मेरो स्मृतिपटलमा र्सर्रर पुराना दिन सिनेमाको रिलझैं घुमे । थ“हिटी, क्वाबहालको त्यो अग्लो घरको सबभन्दा माथिल्लो तलामा ०३४ भन्दा अघिदेखि नै रामेशदाइ बस्नुहुन्थ्यो । त्यसबेला रामेशदाइको त्यो कोठा साहित्यिक र सांस्कृतिक गतिविधिको एउटा केन्द्रजस्तै थियो । त्यो कोठामा रामेश, मञ्जुल, म, अग्निशिखा -शुकदेव नेपाल), मोहन श्रेष्ठ, तर्ीथ नेउपाने, सुन्दर जोशी, श्याम तमोट, हिमाञ्चल भट्टर्राई लगायत थुप्रै साथी नियमित जम्मा हुन्थ्यौं । पछि त्यो टोलीमा सुनील पौडेल, आरबी थहा“जु, अच्युत फुया“ल -आभास), ओम श्रेष्ठ आदि पनि थपिनुभयो । त्यो अग्लो घरको माथिल्लो तलामा आ“खा घुमाउ“दा-घुमाउ“दै मेरो आ“खाअघि पुराना दिनका साथै पुराना साथीहरूको अनुहार पनि नाच्ो । रामेश, मञ्जुल, अग्निशिखा, श्याम तमोट...आदि-आदि । 'संकल्प' र 'झिसमिसे'को कार्यालय रामेशदाइको त्यही कोठा थियो । प्रेसमा छापिएका पत्रिकाका प्रति त्यही कोठामा ल्याइन्थ्यो र त्यही“बाट देशभर वितरण गरिन्थ्यो ।
दुब्लो-पातलो अग्निशिखा त्यसबेला शिक्षा मन्त्रालयमा काम गर्नुहुन्थ्यो । 'संकल्प' र 'झिसमिसे'का कैयौं अंकमा अग्निशिखाका विभिन्न रचना र उहा“ले अनुवाद गर्नुभएका कथा छापिएका थिए । उहा“को घर त्यसबेला बालुवाटारमा थियो, पछि त्यो घर बेचेर चावहिल र्सर्नुभयो ।
सरकारी कर्मचारी भएकाले शुकदेव नेपालले साहित्यिक नाम अग्निशिखा राख्नुभएको थियो । पञ्चायतको जगजगी भएको त्यसबेलामा पनि अग्निशिखा डराउनुहुन्थेन । हामी त्यसबेला विश्वप्रसिद्ध साहित्यिक र चर्चित पुस्तकहरूका साथसाथै बेइजिङ रिभ्यु, चाइनिज र सोभियत लिटरेचर, इन्डियाबाट निस्कने समकालीन तिसरी दुनिया“, थर्ड वर्ल्ड युनिटीका साथसाथै वामपन्थी आन्दोलनसम्बन्धी पुस्तक र पत्रपत्रिका खोजी-खोजी पढ्थ्यौं ।
केही समयपछि अग्निशिखाको सक्रियतामा हिमाञ्चल भट्टर्राईको प्रकाशन-सम्पादनमा हामीले अर्काे तीन महिने साहित्यिक पत्रिका 'अनुभूति' पनि निकाल्यौं ।
'संकल्प', 'झिसमिसे' र 'अनुभूति'को सम्पादन हामी थ“हिटीको त्यही अग्लो घरको रामेशदाइको कोठाबाट गथ्र्यौं । त्यसबेला छापिने प्रत्येक रचना चाहे कथा, कविता, निबन्ध वा सम्पादकीय जे होउन्, एकजनाले लेखेपछि हामी सामूहिक छलफल गर्थ्याैं र त्यसक्रममा कहिलेकाहीं घन्टौं लामो बहस हुने गथ्र्यो ।
त्यसबेला सांस्कृतिक-साहित्यिक क्षेत्रको काम हर्ेन भनेर भूमिगत रूपमा बनाइएको कमिटीको म सचिव थिए“ । मैले त्यसबेला पार्टर्ीीे मुखपत्रका रूपमा निस्कने र्'वर्गसंर्घष्ा' र टाइप पेपरमा कार्बन राखेर हातले लेखेर तयार पारिएका दस्तावेज अग्निशिखालाई लगेर दिन्थे“ । त्यस्ता कतिपय दस्तावेज साइकल चढेर पुर्‍याउन म उहा“को अफिसमै पुग्थे“ । त्यसबेला उहा“को अफिस नक्सालनिर थियो । उहा“ नडराइकन ती दस्तावेज अफिसमै लिनुहुन्थ्यो । अध्ययनमा रुचि राख्ने अग्निशिखा आर्टमुभी -कलासिनेमा) हरू हर्ेन रुचाउनुहुन्थ्यो ।
थ“हिटीको रामेशदाइको कोठामा बसेर हामीले कविता लेख्यौं, गीत सुन्यौं र छलफल गर्‍यौं । हिटरमा कालो चिया पकाउ“दै-पिउ“दै कविता र गीत सुन्ने-सुनाउने गरिएका जोश र जा“गरले भरिएका ती दिन सा“च्ची नै गजबका थिए । त्यसबेला हुने छलफलले हामीलाई प्रफुल्ल, उत्साहित र जोशिलो बनाउ“थ्यो । जब कहिलेकाहीं कुनै राम्रो कविता, कथा वा गीत हामी सुन्थ्यौं, तब रामेशदाइ 'ल स्वाद पर्‍यो, अब एककप चिया यसै उपलक्ष्यमा खाऊ“' भन्दै हिटरमा चियाको कितली बसाल्नुहुन्थ्यो ।
०४६ को आन्दोलन सफल भएर बहुदलीय व्यवस्था पुनःस्थापना भएपछि अग्निजी जागिर छाडेर खुलारूपले पत्रकारितामा देखापर्नुभयो । जनताका लागि कम्युनिष्ट राजनीति र गतिविधिमा आफूलाई होम्नु उहा“को जीवनको उद्देश्य थियो भने पत्रकारिता र लेखन उहा“को रुचि थियो । अन्तर्रर्ााट्रय मामला र विश्व कम्युनिष्ट आन्दोलनका योद्धाहरूबारे खोजमूलक रचना लेख्न उहा“ सिद्धहस्त हुनुहुन्थ्यो ।
अग्निले पार्टर्ीीग आफ्नालागि कहिल्यै माग राख्नुभएन । बरु जति सकिन्छ, आफ्नोतर्फाट पार्टर्ीीई दिने प्रयत्न गर्नुभयो । पार्टर्ीीे प्रत्येक सफलतालाई आफ्नो सफलता ठान्ने उहा“ पार्टर्ीी भोग्नुपरेका अप्ठेरा समाधान होउन् भनेर जहिले पनि चिन्तित र क्रियाशील हुनुहुन्थ्यो ।
विवाद र झगडामा पर्न नचाहने शान्त स्वभाव भएका अग्नि कहिलेकाहीं खुलेर हा“स्नुहुन्थ्यो । त्यस्तो बेला कहिलेकाहीं उहा“ रमाइला र दार्शनिक पाराका कुरा पनि गर्नुहुन्थ्यो । अग्निशिखाले कहिले पनि आफ्नो कलमलाई आफ्नालागि प्रयोग गर्नुभएन । सहज, सरल र मित्रवत् भएर प्रस्तुत हुने शालीन स्वभाव उहा“को विशेषता थियो ।
असोज ६ गते बिहानै साढे पा“च बजेतिर जब प्रदीप नेपालले फोन गरेर 'अग्निशिखा रहनुभएन' भन्ने दुःखद समाचार सुनाउनुभयो, तब म छा“गाबाट खसेजस्तो भए“ । पार्टर्ीीेन्द्रीय कार्यालयमा पहिला दिनहु“जसो हुने भेटघाट उहा“ले 'नया“ पत्रिका'मा बढी समय दिन थालेपछि अलि पातलिएको थियो । उहा“लाई नभेटेको झन्डै एक महिनाजति भएको थियो ।
त्यस दुःखद समाचारले म एकछिन रन्थनिए“, तर दुःखद भए पनि त्यो खबर अरू केही साथीलाई टेलिफोनबाट दिएर म गंगालाल हृदय केन्द्रतिर हानिए“, जहा“ अग्निशिखाको शव थियो । अग्निशिखाको चावहिलका छिमेकी र साथी कवि आत्माराम शर्माले मलाई तानेर कुनामा लानुभयो र दुःखित स्वरमा भन्नुभयो- 'गएको वैशाखमा शार्दुल भट्टर्राई, गोविन्द वर्तमान, निर्मल कुइ“केल, शिव भट्टर्राई, अग्निशिखा र म सुन्दरीजल घुम्न गएका थियौं । त्यसबेला अग्निशिखाले गफ गर्दागर्दै बूढो भएर, रोग लागेर र थलिएर मर्न नपरोस्, बिरामी भएर लामो समय अरूले स्याहार्ने अवस्था आयो भने म त बरु स्वैच्छिक मरण छान्छु भन्नुहुन्थ्यो ।'