भक्तबहादुर भर्सेस सरूभक्त
सङ्गीतस्रोता
म जुनबेलादेखि सरूभक्त भएँ, त्यहीँदेखि विवाहको प्रश्न अन्त्य भयो । अब त्यो वैवाहिक जीवनको यात्रा मैले छोडिसकेको छु । विवाह गर्ने, घरगृहस्थी चलाउनेहरुको मानसिकता अलि बेग्लै प्रकारको हुन्छ । मैले त्यसप्रकारको मानसिकता त्यागिसकेँ ।
पोखरा बागबजारका भक्तबहादुर श्रेष्ठलाई आजभोलि बागबजारमै पनि 'भक्तबहादुर' नामले बोलाइन्न । ०३५/३६ सालतिर भक्तबहादुर 'सरूभक्त' भएका थिए । उनी आफैले आफ्नो नाममा हेरफेर गरेपछि अरूले पुरानै नाममा बोलाउने कुरै भएन । बजारमा भन्नेहरू त भन्छन्, प्रेममा असफल भएपछि भक्तले नाम नै सरूभक्त राख्यो । तर, सरूभक्त यसबारे प्रस्ट बोल्न अन्कनाउँछन् । 'म मेरो नामको कुनै व्याख्या-विश्लेषण गर्न चाहन्नँ,' लामो कपाल हल्लाउँदै सरूभक्तले भने, 'हुनलाई म सरूकै भक्त हुँ ।
यो नाम नै मेरो आत्मकथा हो । त्यसभन्दा बढी म केही भन्न चाहन्नँ ।'
लौ, फसाद ! सरूभक्तको प्रेमकथा उधिन्ने उद्देश्यले भेट्न खोजिएको हो । तर, उनी उत्साही देखिएनन् । 'त्यसभन्दा बढी' केही कुरै नगर्ने भएपछि उनको प्रेमकहानी कसरी जान्न सकिन्छ ? सरूभक्तको 'त्यसभन्दा बढी' सोध्न अरू कोसँग जानु ? हे साहित्यकारज्यू ! तपाईंको व्यक्तिगत जीवनबारे जान्ने हक तपाईंका पाठकलाई छ कि छैन ? 'यस्तो' साहित्य लेख्ने मान्छेको जीवन 'कस्तो' होला भनेर पाठक त जान्न चाहन्छन् नि ? प्रेमका मामिलामा सरूभक्त मख्ख परेर बस्दारहेछन्, केही प्रस्ट पार्नै नचाहने । लुकाएको वस्तुमै सबैको ध्यान जान्छ भन्ने थाहा पाएर नै उनले आफ्नो प्रेमकहानी छोपिराख्न खोजेका पो हुन् कि ? कतिन्जेल लुकाउने ? किन लुकाउने ? नामभित्र केही छ भन्ने भ्रम दिएर पाठकलाई लोभ्याइराखेका पो हुन् कि ?
आजको सरूभक्त त्यही बालक भक्तबहादुर हो, जसले पोखराको पहिलो निजी विद्यालयमा पढ्ने अवसर पाएको थियो । सरूभक्त त्यही विद्यार्थी हो, जो डाक्टर हुने लक्ष्य बोकेर विज्ञान पढ्न राजधानीको अस्कल क्याम्पस आएको थियो । र, बीचैमा छोडेर पृथ्वीनारायण क्याम्पस, पोखरामा मानविकीमा भर्ना हुन गएको थियो । ऊ त्यही व्यक्ति हो, जसले इतिहास, अर्थशास्त्र, अंग्रेजी, समाजशास्त्रलगायतका विषयमा एमए गर्न भर्ना गर्‍यो र बीचैमा छोड्यो । अहिलेको सरूभक्त त्यही मान्छे हो, जसले बच्चामा 'भविष्यमा लेखक बन्छु' भन्ने कुनै सपना नै पालेको थिएन । तर, अहिले त्यही केटो कहलिएको साहित्यकार बनेको छ । भन्नेहरू त भन्छन्, 'सरू'सित बिछोडिएपछि नै भक्त साहित्यकार बन्यो । यदि भनिएको कुरो सत्य हो भने नाम चलेको साहित्यकार बन्नका लागि भक्तको जीवनमा उनकी प्रेमिका 'सरू' वरदान नै भइछिन् । यसरी नै बिस्तार-बिस्तारै सरूभक्त आफू हिँडेको बाटो मोड्दै र छोड्दै अघि बढे । जीवनका केही सत्य लुकाए पनि 'बाटो मोड्दै र छोड्दै' आएको सत्य भने उनी नअन्कनाईकन स्विकार्छन् । स्वस्थानीकथामा भनिनेजस्तो 'अनेक तरह'ले उनको जीवनको उकालो-ओरालो लम्बिइरह्यो ।
नाम सरूभक्त बनाएपछि उनी अलि 'वैरागी'जस्ता देखिए । प्रेमका मामिलामा 'बैरागिएका' यी साहित्यकारको सिर्जनात्मक जीवनचाहिँ त्यसै समयदेखि 'फलिफाप' हुँदै आएको छ । डाक्टर हुने सपना, पढ्दै गरेको विज्ञान, विश्वविद्यालयका सबै जाँच र सायद प्रेमिका पनि छुटेपछि उनी घुँडा धसेर लेख्न बसे । उपन्यास, नाटक, कथा, कविता, गीत, मुक्तक, निबन्ध, खण्डकाव्य— सबैसबै साहित्यिक विधामा उनले आयोजित रूपमा हात हाले । अहिले त उनी झ्याउरे छन्दमा महाकाव्यसमेत लेख्दै छन् । अनेक विधामा सरूभक्तले हात मात्रै हालेनन्, कतिपय विधालाई चपक्कै समाते । र, आफ्नो मौलिक पकड बनाए । ०४८ सालको मदन पुरस्कार उनकै चर्चित उपन्यास 'पागलबस्ती'ले पायो । अरू सम्मान र पुरस्कारका दोसल्ला पनि उनले धेरै नै ओढेका छन् । सरूभक्तका नाममा दर्जनौँ पुस्तक बजारमा छन्, थुप्रै छापिनै बाँकी छन् । उनको लेखन-गति तीव्र भएका कारण प्रकाशन र बजार प्रवर्द्धन अव्यवस्थित भयो भनेर पोखराका उनका साथीहरूले 'साहित्यकार सरूभक्त सरोकार केन्द्र' खोलिदिएका छन् । एक दशकदेखि उनी गाउँगाउँ जाने र कविता सुनाउने संरक्षण कविता आन्दोलन पनि चलाइरहेका छन् ।
पोखरा फर्केर मानविकीमा स्नातक गरेपछि सरूभक्त फेरि स्नातकोत्तर गर्न त्रिवि, कीर्तिपुर आए । तर, उनले कुनै पनि विषयमा पढाइ पूरा गरेनन् । 'पढ्छु भनेर धेरै विषयमा भर्ना त भएँ,' उनले ०३९/४० सालतिरको आफ्नो मनस्थिति सम्भ"mदै भने, 'तर, कसोकसो भएर जाँचै दिइनँ । म त्यसपछि फेरि पोखरा गएर गुप्तवास बसेँ ।' विज्ञान पढ्दापढ्दै छोड्नु, धेरै विषयमा भर्ना भएर कुनै विषयको पनि जाँच नदिनु, पोखरा गएर गुप्तवास बस्नु, डाक्टर हुने सपना त्यागेर साहित्य-लेखनतिर लाग्नु, यस उमेरसम्म पनि विवाह नगरी बस्नु, धर्मसन्तानमा छोरी नै राख्नु, त्यो पनि सरू न्ाामकै- यी सबै घटनाको पर्दाभित्रको कारक वा रहस्य के छ ? 'त्यस्तै भयो,' सरूभक्त सुस्तरी फुस्फुसाए । 'व्यक्तिगत भावनात्मक कारणले जाँच दिने गाम्भीर्य मैले गुमाएँ,' उनले भने, 'पढ्दै गएँ, छोड्दै गएँ । त्यतिबेला म दिग्भ्रमितजस्तो पनि भएँ । र, त्यसपछि म घरतिरै फर्कें ।' बडो जोगिँदै-जोगिँदै र अड्किँदै-अड्किँदै उनले पुराना दिनका 'खासखास' घटना लुकाए । 'व्यक्तिगत भावनात्मक' कारणलाई लुकाउन सरूभक्तलाई त्यति सहज भइरहेको थिएन । 'पोखरा पुगेपछि म गुप्तवासजस्तो बसेँ,' उनले भने, 'अनि लेखनतिर अलि बढी नै लाग्न थालेँ । म यसरी, कसरी हो कसरी आफूले सोच्दै नसोचेको क्षेत्रमा लागेँ ।' गुप्तवासमै बसाउने 'व्यक्तिगत भावनात्मक' कारण के थियो ? सरूभक्त यस विषयमा मौन मात्रै बसेनन्, बरु 'व्यक्तिगत जीवनलाई सार्वजनिक चर्चा नगरौँ' भन्ने आग्रह पनि थपे । 'अरू साथीहरू आप\mनो व्यक्तिगत जीवनका सम्बन्ध बढाइ-चढाइ गर्दा रमाउँछन्,' सरूभक्तले आफ्नो बचाउ गर्दा अरू साथीहरूको पनि सहयोग लिए, 'म उनीहरूजस्तो झुटो कहानी बनाउन चाहन्नँ । मेरा आफ्नै विश्वास, धारणा र आस्थाहरू छन् ।' यति भनिसकेर उनले फेरि दोहोर्‍याए, 'आफ्ना नितान्त व्यक्तिगत कुरा सार्वजनिक गर्न चाहन्नँ । म मेरै विश्वासले सरूभक्त भएको हुँ, मेरो जीवन पूजा र आराधनाको जीवन हो ।' अबचाहिँ सरूभक्त अलि बढी भावुक देखिए साथै अलि बढी गम्भीर पनि ।
'व्यक्तिगत' घटनालाई सार्वजनिक गर्न नरुचाए पनि त्यही घटनाले सरूभक्तलाई साहित्कारका रूपमा स्थापित गरायो । उनले यो पनि स्विकारे, प्रेमिकाका कठोर प्रहारले पनि कोही मान्छे लेखक बन्न सक्छ । 'कुनै प्रहार यस्ता पनि हुन्छन्, जसले राम्रो लेखकलाई ध्वस्त पार्न पनि सक्छ,' उनले भने, 'विश्वमा एकजना सफल हुने र जित्नेको इतिहास लेखिन्छ, हार्ने हजारौँको कथै हुँदैन ।' उनले आफ्नै जीवनमा पनि 'व्यक्तिगत भावनात्मक' घटनाको असर रहेको स्विकारे । र थपे, 'अरूअरू कुराले पनि मलाई प्रेरित गरेको हो । पोखराका जात्राहरूमा बजारबजार नाच्दै हिँड्ने मेरा पिता, विद्यालयका गुरु र युवाकालका सुखदुःखात्मक घटनाका प्रभावले लेखनमा म
प्रवृत्त भएँ ।'
कसै-कसैले प्रश्न गर्छन्— विवाह पनि नगरीकन सरूभक्त कसरी बाँच्न सकेको होला ? न साथमा मायालु श्रीमती छिन्, न काखमा छुनुमुनु गर्ने छोराछोरी छन् ! पारिवारिक जीवनदेखि नै किन यति धेरै विरक्त साहित्यकारज्यू ? 'होइन, मेरो परिवार छ नि त,' ०५५ सालदेखि धर्मपुत्री राखिएकी छोरी सरस्वतीको नाम लिँदै सरूभक्तले आरोपको प्रतिरक्षा गरे, 'मैले छोरी पनि पाएको छु, यसपालि मैले नाति पनि पाएँ ।' विवाह नि विवाह ? उनले फेरि आफ्नो अहिलेको 'हालत'को पुष्टि गर्न केही थप व्याख्या गरे, 'मैले एउटा विश्वास र प्रेममा आफूले चाहेजस्तो जीवन बाँच्न चाहेको हुँ । जे बाँच्न चाहेको हुँ, त्यही बाँचिरहेको छु ।' त, सरूभक्तको जीवनमा विवाह भन्ने च्याप्टर खुल्दै नखुली बन्द भइसकेको हो ? भने, 'म जुनबेलादेखि सरूभक्त भएँ, त्यहीँदेखि विवाहको प्रश्न अन्त्य भयो । अब त्यो वैवाहिक जीवनको यात्रा मैले छोडिसकेको छु । विवाह गर्ने, घरगृहस्थी चलाउनेहरूको मानसिकता अलि बेग्लै प्रकारको हुन्छ । मैले त्यसप्रकारको मानसिकता त्यागिसकेँ ।' उनी अब फेरि कहिल्यै विवाह होला भन्ने पनि कल्पना गर्दैनन् । ०३५ सालमा सरूभक्त भएपछि उनले आफूलाई बलिदान र उत्सर्गको जीवन बाँच्ने दिशाको यात्रामा लागेको दाबी गरे । 'आन्दोलनमा लागेर गोली खानेलाई 'कस्तो मूर्ख रहेछ, खुरुक्क नबाँचेर गोली खान्छ ?' भनेजस्तो मलाई 'कस्तो मूर्ख रहेछ विवाहै नगर्ने ?' भन्नेहरू हुन सक्छन्,' उनले भने, 'तर, यो मेरो जीवन पनि आस्थाका कारण बाँचेको त्यागको जीवन हो । म कुन भावना र मर्मले यस्तो उत्सर्गको जीवन बाँचेको भन्ने थाहा नपाउनेहरूले कुण्ठाको जीवन बाँचेको पनि भन्न सक्छन् ।'
सरूभक्तले भन्दै गए, 'म प्रेममा विश्वास गर्छु, यो दुनियाँ गर्दैन । भावना र संवेदना जति महान् हुन्छ, प्रेम त्यति नै महान् हुन्छ ।' आफूलाई अहंवादी लेखक बताउने सरूभक्तले अन्त्यमा आफ्नै उपन्यास 'पागलबस्ती' अनुकूलको प्रेमको परिभाषा पनि गरे, 'प्रेम मानवीय अहंको सर्वश्रेष्ठ रूप हो, पवित्र रूप हो ।'
तर, दुनियाँले जान्न चाहेको एउटै कुरा उनले निरन्तर लुकाइराखे— उनकी प्रेमिका को थिइन् ? प्रेम किन असफल भएको थियो ? र, उनले त्यो प्रेमकथा कहिलेसम्म लुकाइराख्ने हुन् ?